Φαίνεται να έχει έρθει από άλλο πλανήτη, αλλά το χταπόδι νιώθει τον πόνο και τον θυμάται όπως κι εμείς. Μπορούμε όμως να διαπιστώσουμε τι νιώθουν τα ζώα;
Το χταπόδι Μάνφρεντ στο ενυδρείο AquaDom του Βερολίνου
Η Οκταβία, ένα χταπόδι στο Ενυδρείο της Νέας Αγγλίας στη Βοστώνη, ήταν ετοιμοθάνατη. Οι φύλακες την είχαν βάλει σε μια ήσυχη, σκοτεινή δεξαμενή, που θύμιζε τις σπηλιές, όπου καταφεύγουν τα άγρια ζώα, όταν νιώθουν ότι ο θάνατος πλησιάζει. Η φίλη της Σάι Μοντγκόμερι ήρθε να τη δει. Η συγγραφέας ήξερε την Οκταβία χρόνια. Την είχε ταΐσει και είχε παίξει μαζί της πολλές φορές, όταν ερευνούσε για το βιβλίο της «Ραντεβού μ’ ένα χταπόδι».
Οι τελευταίες ημέρες της Οκταβίας
Η Σάι Μοντγκόμερι με ένα γιγάντιο χταπόδι από τον Ατλαντικό
Μιλώντας στη DW η Μοντγκόμερι μίλησε για την τελευταία της συνάντηση με την Οκταβία: «Ήταν άρρωστη, ήταν πολύ γριά, είχε φάει πια τα ψωμιά της. Πήγα στη δεξαμενή της κι αυτή βγήκε στην επιφάνεια για να με δει. Όχι επειδή πεινούσε. Ένα ψαράκι που της πέταξα το έφτυσε αμέσως. Κατέβαλε όλη αυτή την προσπάθεια μόνο και μόνο για να με δει και να με αγγίξει. Τύλιξε τα πλοκάμια της στο χέρι μου και με κρατούσε λεπτά ολόκληρα.» Κι αυτό συνέβη δέκα μήνες αφότου η Οκταβία είχε αποτραβηχτεί στη σπηλιά της χωρίς καμιά επαφή με τη Μοντγκόμερι. «Για ένα ζώο που ζει τρία έως πέντε χρόνια, δέκα μήνες ισοδυναμούν με δεκαετίες.» Ύστερα από λίγο η Οκταβία πέθανε.
Η συγγραφέας είναι βάσει των εμπειριών της βέβαιη ότι τα χταπόδια αισθάνονται. Και δεν είναι η μόνη. Οι ειδικοί στην έρευνα της συνείδησης συμφωνούν ότι τα χταπόδια είναι ευαίσθητοι οργανισμοί που νιώθουν τον πόνο και προσπαθούν συνειδητά να τον αποφύγουν. Η Κρίστιν Άντριους και ο Φρανς ντε Βάαλ γράφουν σε μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science ότι πολλά ζώα, ανάμεσά τους και τα κεφαλόποδα, στα οποία ανήκει και το χταπόδι, δεν αντιδρούν απλώς στον πόνο και τον αποφεύγουν, όπως ένα παιδί που βάζει κατά λάθος το δάχτυλό του στο μάτι της κουζίνας, αλλά αποφεύγουν στη συνέχεια και τα μέρη, όπου πόνεσαν, άρα θυμούνται.
Ζωικές και ανθρώπινες ευαισθησίες
Οι επιστήμονες διαφοροποιούν ανάμεσα σε αισθήματα και συναισθήματα. Τα αισθήματα, γράφουν οι Άντριους και ντε Βάαλ, «είναι μετρήσιμες φυσιολογικές καταστάσεις που συχνά αντανακλώνται στη συμπεριφορά.» Για παράδειγμα μπορεί να παρατηρήσει κανείς αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος ή έκκριση ορμονών. Τα συναισθήματα διαδραματίζονται σε βαθύτερα στρώματα. Ένας άνθρωπος μπορεί να πει «αυτό το πράγμα με κάνει έξαλλο!», αλλά τα ζώα δεν μπορούν να εκφραστούν με τον ίδιο τρόπο. «Δεν ξέρω τι νιώθουν τα χταπόδια στα μύχια της ψυχής τους, δεν ξέρω ακριβώς τι ένιωθε η Οκταβία όταν ανέβηκε στην επιφάνεια για να μου δείξει τρυφερότητα», συμπληρώνει η Μοντγκόμερι, «αλλά ούτε ο άντρας μου δεν ξέρω ακριβώς πώς νιώθει, αν αντιλαμβάνεται την ευτυχία για παράδειγμα όπως ακριβώς κι εγώ.»
Στη Μεγάλη Βρετανία γίνεται πια αποδεκτό ότι τα χταπόδια και τα συγγενικά τους ζώα είναι ευαίσθητα πλάσματα που έχουν συνείδηση και θυμούνται τον πόνο. Γι’ αυτό και τα κεφαλόποδα, όπως χταπόδια, αστακοί και καρκινοειδή μαλακόστρακα, λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη στον νέο νόμο περί Προστασίας των Ζώων που συζητείται αυτόν τον καιρό στη βρετανική βουλή. Μας είναι δύσκολο να υποπτευθούμε ότι πλάσματα τόσο διαφορετικά από μας μπορεί να διαθέτουν συνείδηση και συναισθήματα, αλλά η επιστήμη μας υποδεικνύει να έχουμε μεγαλύτερη κατανόηση γι’ αυτά.
Κάρλα Μπλάικερ
Επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου
