Οι Έλληνες και οι Τούρκοι μπορούν να αγαπήσουν οι μεν τους δε, μόνο εάν απαλλαγούν από την εικόνα του εχθρού που τους υπαγορεύει η πολιτική. Μία προσωπική κατάθεση της Τουρκάλας δημοσιογράφου Μπανού Γκιουβέν.
«Politicians bad. Turkish people, Greek people, I love you» (Οι πολιτικοί είναι κακοί. Τούρκους και Έλληνες σας αγαπώ) μας είχε πει ένας οδηγός ταξί, ένα βράδυ πριν από χρόνια στην Αθήνα, όπου ήμασταν μια παρέα τεσσάρων Τούρκων. Μια απλή ατάκα, σχεδόν κλισέ, που είναι όμως στην πραγματικότητα αληθινή. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι μπορούν να αγαπήσουν οι μεν τους δε, μόνο εάν απαλλαγούν από την εικόνα του εχθρού που έχει διαμορφώσει η πολιτική. Mέχρι πρόσφατα τα παιδιά στο δημοτικό σχολείο και στις δύο πλευρές του Αιγαίου γαλουχούνταν μέσα από τα σχολικά βιβλία με αυτή την εχθρική εικόνα.
Ο ρόλος των σχολικών βιβλίων
H δημοσιογράφους Μπανού Γκιουβέν
Το θυμάμαι ακόμη πολύ καλά: μετά το σχολείο πήγαινα σπίτι και προσπαθούσα να φανταστώ πώς «εμείς» είχαμε ρίξει ή "χύσει" τον εχθρό στη θάλασσα, όπως έγραφε κατά λέξη το βιβλίο. Μπροστά στα μάτια μου έβλεπα γυναίκες, παιδιά, οικογένειες να σπρώχνονται στην προκυμαία και να πέφτει ο ένας μετά τον άλλο στη θάλασσα. Στη συνέχεια αναρωτιόμουν αν κατάφεραν να φθάσουν κολυμπώντας μέχρι την Ελλάδα. Αυτές οι εικόνες που σχηματίζονταν στο μυαλό μου ήταν τρομακτικές και εγώ προσωπικά δεν ήμουν καθόλου ικανοποιημένη με εκείνο το «εμείς». Ως παιδιά δεν μιλούσαμε ποτέ γι' αυτά και μέσα στην τάξη, στις εξετάσεις έπρεπε να τα αποστηθίζουμε όλα αυτά αυτολεξεί.
Σήμερα ξέρω πια ότι και άλλα παιδιά τότε ένιωθαν όπως εγώ. Κανείς δεν μας μίλησε για τους χιλιάδες ανθρώπους στο λιμάνι της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922, οι οποίοι όταν η όμορφη αυτή πόλη είχε τυλιχτεί στις φλόγες, δεν μπορούσαν να διαφύγουν επειδή τα πλοία ήταν γεμάτα και πέθαιναν μέσα στη φωτιά. Στην Τουρκία εξακολουθεί για πολλούς να είναι ταμπού η αμφισβήτηση της επίσημης ιστορίας για τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης, είναι ταμπού να ρωτήσει κανείς ποιος ξεκίνησε στην πραγματικότητα τον εμπρησμό.
Σίγουρα δεν ήταν περίεργο ότι και στην Ελλάδα για δεκαετίες η γνώση των παιδιών ήταν καθοδηγούμενη μέσα από τα σχολικά βιβλία. Οι φίλοι μου στην Ελλάδα μου διηγήθηκαν αργότερα όλα όσα υποχρεώνονταν να φαντάζονται για τους βάρβαρους Τούρκους. Τα σχολικά βιβλία έχουν βελτιωθεί και στις δυο πλευρές τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά η ζημιά που έχει προκαλέσει αυτή η ρητορική στους ανθρώπους είναι δύσκολο να αποκατασταθεί.
Αυτή η ζημιά, η οποία τροφοδοτεί μίσος και φόβο, είναι βαθιά ριζωμένη σε ανθρώπους που βασίζουν την ύπαρξή τους στο κράτος-έθνος και είναι σχεδόν μη αναστρέψιμη. Και για έναν ακόμη λόγο, επειδή δεν έχουν αναμνήσεις και άρα καμία ιδέα για το τι σημαίνει να συνυπάρχεις ειρηνικά και κανονικά με τον άλλον.
Εμπειρίες συμβίωσης
Ο 90χρονος Μουσταφά Αμκά (θείος Μουσταφά) από ένα τουρκικό χωριό του βορείου Αιγαίου απέναντι από τη Λέσβο θυμάται ακόμη πώς οι χτίστες από «απέναντι» έρχονταν για να χτίσουν σπίτια και πώς ο παππούς του είχε μάθει τη δουλειά από εκείνους, κι ο ίδιος μετά από τον παππού του. Η λέξη Έλληνας προκαλεί διαφορετικούς συνειρμούς σε έναν άλλον], νεαρό όμως, από το ίδιο χωριό. Μια μέρα που είχε συμβεί ένα τραγικό ατύχημα μου είχε πει: «Κάτι τέτοιο δεν θα ευχόμουν να συμβεί ούτε σε Έλληνα». Σημειωτέον, ο νέος αυτός δεν ήταν οπαδός του AKP. Ανήκε σε μια γενιά Τούρκων που ήταν έφηβοι κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κύπρο.
Η κλιμάκωση της διαμάχης για την υφαλοκρηπίδα και το φυσικό αέριο στη Μεσόγειο απευθύνεται στο εθνικιστικό συναίσθημα πολλών Τούρκων, που μεγάλωσαν με τραγικές ιστορίες για την Κύπρο. Η τελευταία επίδειξη δύναμης του Ερντογάν με ένα ερευνητικό πλοίό και φρεγάτες στην ανατολική Μεσόγειο θεωρήθηκε από αυτό το τμήμα της τουρκικής κοινωνίας ως ηρωική αποστολή εναντίον του συνηθισμένου εχθρού και των συμμάχων του.
Υπάρχει και η άλλη Τουρκία
Δεν πρέπει όμως να υποτιμάται το υπόλοιπο τμήμα της τουρκικής κοινωνίας. Σύμφωνα με τελευταία δημοσκόπηση της MetroPoll στην Άγκυρα, το 45% του πληθυσμού διαφωνεί με τη ρητορική του Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική και τη θεωρεί ανεπιτυχή. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν μια σύγκρουση με την Ελλάδα, θέλουν μόνο ένα πράγμα: την ειρήνη. Περίπου 2 εκατομμύρια εξ αυτών επισκέφθηκαν ως τουρίστες την Ελλάδα πέρυσι και ονειρεύονται να το επαναλάβουν μόλις περάσει η πανδημία του κορωνοϊού.
Με άλλα λόγια, οι μισοί σχεδόν Τούρκοι έχουν μπουχτίσει με την εχθρική και συγκρουσιακή στάση του προέδρου και των ανθρώπων του, και όχι μόνο στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Οι Έλληνες φίλοι τους, που ανυπομονούν να πιουν μαζί ένα ούζο το συντομότερο, το γνωρίζουν. Οι φίλοι και οι φίλες μου στην Ελλάδα μού λένε ότι όλο και συχνότερα γίνεται διαχωρισμος της «Τουρκίας» από το καθεστώς Ερντογάν.
Πολλοί ελπίζουν τώρα ότι στις συνομιλίες, που αναμένεται να ενεργοποιηθούν μεταξύ των δύο πλευρών, οι δυο κυβερνήσεις θα καταβάλουν όντως προσπάθειες για να επιλυθούν οι αιώνιες διαφορές για την υφαλοκρηπίδα, τα θαλάσσια σύνορα και τις αξιώσεις για φυσικό αέριο. Ναι, ξέρω, οι 60 γύροι επαφών που πραγματοποιήθηκαν από το 2002 έως το 2016 δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Ίσως αποτύχει και η 61η προσπάθεια, γιατί ο ταξιτζής έχει δίκιο: οι πολιτικοί μπορούν πραγματικά να μας απογοητεύουν.
Μπανού Γκιουβέν
Η Μπανού Γκιουβέν είναι δημοσιογράφος και τηλεπαρουσιάστρια. Λόγω της προβολής κουρδικών θεμάτων ήρθε σε αντιπαράθεση με το σύστημα Ερντογάν. Γράφει τακτικά για την Τουρκική Σύνταξη της DW.
