Το ερώτημα δεν είναι αν επιστρέψουν οι «πετυχημένοι Έλληνες του εξωτερικού», αλλά τι πρέπει να αλλάξει ώστε να μη χρειαστεί να φύγουν oι επόμενοι.
=Σχόλιο του Ευθύμη Αγγελούδη=
Το UnternehmerTUM αναδείχθηκε δύο συνεχόμενα έτη ως το κορυφαίο hub της Ευρώπης
«Σκέφτεσαι να γυρίσεις;». Είναι η ερώτηση που κάνω συχνότερα στους Έλληνες ιδρυτές και επιστήμονες στη σειρά #GreekTechFounders για την Deutsche Welle. Σημαντική για τους ανθρώπους γύρω τους, για γονείς που ελπίζουν, για φίλους που φαντάζονται μια πιθανή επιστροφή.
Κι όμως, όσο κρίσιμη κι αν μοιάζει, η ερώτηση ξεκινά στην πραγματικότητα από λάθος αφετηρία. Γιατί προϋποθέτει ότι η απόφαση βασίζεται σε μια ρομαντική αίσθηση καθήκοντος ή σε μια άνετη δυνατότητα επιλογής. Δεν λαμβάνει υπόψη πως η πορεία ενός ανθρώπου δεν διαγράφεται στο κενό, αλλά μέσα σε ένα σύστημα που άλλοτε ενθαρρύνει, άλλοτε αποθαρρύνει, και συχνά αναγκάζει.
Η μαζική φυγή μισού εκατομμυρίου νέων από την Ελλάδα μέσα σε μια δεκαετία περιγράφεται συχνά -και σωστά- ως εθνική απώλεια. Όμως στο επίπεδο των ατομικών διαδρομών, αυτή η φυγή μεταφράστηκε σε εκατοντάδες χιλιάδες ιστορίες προόδου, καταξίωσης, δημιουργικότητας, ίσως και προσωπικής ευτυχίας.
Αν κοιτάξει κανείς τις ζωές πίσω από τους αριθμούς, θα δει ανθρώπους που βρήκαν χώρο να δοκιμάσουν πράγματα, να αναμετρηθούν με υψηλές απαιτήσεις και να ανταμειφθούν για την προσπάθειά τους. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ζητήσει από κάποιον να παραιτηθεί από αυτό, στο όνομα μιας αφηρημένης προσδοκίας επιστροφής ή μιας υπερβατικής υποχρέωσης προς την πατρίδα.
Την ίδια στιγμή, όμως, ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε συλλογικά για τους «πετυχημένους Έλληνες του εξωτερικού» αποκαλύπτει μια βαθύτερη αμηχανία. Οι τίτλοι τύπου «παιδί-θαύμα» ή «Ελληνίδα πρωτοπόρος» λειτουργούν ως εύκολα αφηγηματικά τεχνάσματα που υπόσχονται εθνική υπερηφάνεια χωρίς να απαιτούν πραγματική αυτοκριτική. Μοιάζει σαν να θέλουμε να πιστέψουμε ότι η επιτυχία είναι μια υπόθεση σχεδόν μεταφυσική, αποτέλεσμα έμφυτου ταλέντου, «καλών γονιδίων» ή κάποιας εθνικής ιδιοσυγκρασίας.
Έτσι αποφεύγουμε να δούμε τους πραγματικούς παράγοντες: ότι το ταλέντο από μόνο του δεν εγγυάται τίποτα χωρίς υποστήριξη, πόρους, σοβαρό mentoring, πρόσβαση σε χρηματοδότηση, ένα περιβάλλον που σέβεται τον χρόνο και τη φιλοδοξία του νέου επιστήμονα και επιχειρηματία. Ο ντετερμινισμός της «διάνοιας» αποκρύπτει ακριβώς αυτό που οφείλουμε να εξετάσουμε: τις συνθήκες που επιτρέπουν σε μια ιδέα να εξελιχθεί σε προϊόν, σε μια ομάδα να εξελιχθεί σε εταιρεία, σε μια φιλοδοξία να εξελιχθεί σε πραγματικότητα.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν σκέφτονται να επιστρέψουν. Είναι άλλο, πιο δύσκολο: τι πρέπει να αλλάξει, ώστε οι επόμενοι να μη χρειαστεί να φύγουν;
Σε αυτό το ερώτημα οι ιστορίες της σειράς #GreekTechFounders λειτουργούν αποκαλυπτικά. Η Ειρήνη, ο Νίκος, ο Γιώργος, ο Λεωνίδας, παρότι διαφορετικοί μεταξύ τους, μοιράζονται μια κοινή συνθήκη: όλοι έχουν περάσει από το UnternehmerTUM, το κέντρο καινοτομίας του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου – ένα είδος «θερμοκοιτίδας» για τεχνολογικά οράματα, όπου το 2024 ιδρύθηκαν πάνω από 100 startups. Ενώ την ίδια χρονιά στήριξε περισσότερες από 1.100 ομάδες νέων επιχειρηματιών.
Δεν είναι σύμπτωση ότι το UnternehmerTUM αναδείχθηκε για δύο συνεχόμενα έτη ως το κορυφαίο innovation hub της Ευρώπης από τους Financial Times. Ούτε είναι σύμπτωση ότι κανένα ελληνικό ή κυπριακό hub δεν βρέθηκε στο top-100. Το πρώτο κυπριακό εμφανίζεται στη θέση 104, το πρώτο ελληνικό στην 105η.
Ακόμα κι αν κανείς θέλει να αποφύγει τη σύγκριση με την ισχυρή Γερμανία, υπάρχουν κέντρα καινοτομίας από μικρότερες χώρες – την Πορτογαλία, την Κροατία, ακόμα και τη Βοσνία- Eρζεγοβίνη – που εμφανίζονται υψηλότερα.
Αυτές οι συγκρίσεις δεν στοχεύουν να μειώσουν. Στοχεύουν να αναδείξουν τη διαφορά. Στο Μόναχο η διαδρομή είναι ενιαία: στο MakerSpace οι ιδέες γίνονται πρωτότυπα, στα venture labs συναντούν χρηματοδότηση, στις συνεργασίες με τη βιομηχανία δοκιμάζονται στην πραγματικότητα. Αυτή η συνέχεια μειώνει δραστικά την απόσταση ανάμεσα στην έρευνα και στο προϊόν. Δεν υπόσχεται σε κανέναν ότι θα γίνει «unicorn». Υπόσχεται όμως ότι δεν θα χρειαστεί να ξεκινήσει μόνος, στο κενό.
Ένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν χρειάζεται να αντιγράψει το UnternehmerTUM σε κλίμακα, ούτε μπορεί, εφόσον ο προϋπολογισμός όλων των ελληνικών πανεπιστημίων για την τετραετία 2021/ 2024 δεν αγγίζει καν τον ετήσιο προϋπολογισμό του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Μονάχου.
Χρειάζεται όμως να υιοθετήσει τη λογική του: τη θεσμική δέσμευση ότι η τεχνολογική γνώση πρέπει να έχει δίοδο προς την αγορά, ότι οι ερευνητές και φοιτητές πρέπει όχι απλώς να «παράγουν ιδέες», αλλά να διατηρούν την πνευματική και οικονομική αξία όσων δημιουργούν, να έχουν ξεκάθαρα δικαιώματα επί των αποτελεσμάτων της δουλειάς τους και να επιβραβεύονται έμπρακτα, όταν αυτές οι ιδέες μετατρέπονται σε προϊόν, υπηρεσία ή επιχείρηση.
«Σκέφτεσαι να γυρίσεις;». Είναι η ερώτηση που κάνω συχνότερα στους Έλληνες ιδρυτές και επιστήμονες στη σειρά #GreekTechFounders για την Deutsche Welle. Σημαντική για τους ανθρώπους γύρω τους, για γονείς που ελπίζουν, για φίλους που φαντάζονται μια πιθανή επιστροφή.
Κι όμως, όσο κρίσιμη κι αν μοιάζει, η ερώτηση ξεκινά στην πραγματικότητα από λάθος αφετηρία. Γιατί προϋποθέτει ότι η απόφαση βασίζεται σε μια ρομαντική αίσθηση καθήκοντος ή σε μια άνετη δυνατότητα επιλογής. Δεν λαμβάνει υπόψη πως η πορεία ενός ανθρώπου δεν διαγράφεται στο κενό, αλλά μέσα σε ένα σύστημα που άλλοτε ενθαρρύνει, άλλοτε αποθαρρύνει, και συχνά αναγκάζει.
Η μαζική φυγή μισού εκατομμυρίου νέων από την Ελλάδα μέσα σε μια δεκαετία περιγράφεται συχνά -και σωστά- ως εθνική απώλεια. Όμως στο επίπεδο των ατομικών διαδρομών, αυτή η φυγή μεταφράστηκε σε εκατοντάδες χιλιάδες ιστορίες προόδου, καταξίωσης, δημιουργικότητας, ίσως και προσωπικής ευτυχίας.
Αν κοιτάξει κανείς τις ζωές πίσω από τους αριθμούς, θα δει ανθρώπους που βρήκαν χώρο να δοκιμάσουν πράγματα, να αναμετρηθούν με υψηλές απαιτήσεις και να ανταμειφθούν για την προσπάθειά τους. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ζητήσει από κάποιον να παραιτηθεί από αυτό, στο όνομα μιας αφηρημένης προσδοκίας επιστροφής ή μιας υπερβατικής υποχρέωσης προς την πατρίδα.
Την ίδια στιγμή, όμως, ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε συλλογικά για τους «πετυχημένους Έλληνες του εξωτερικού» αποκαλύπτει μια βαθύτερη αμηχανία. Οι τίτλοι τύπου «παιδί-θαύμα» ή «Ελληνίδα πρωτοπόρος» λειτουργούν ως εύκολα αφηγηματικά τεχνάσματα που υπόσχονται εθνική υπερηφάνεια χωρίς να απαιτούν πραγματική αυτοκριτική. Μοιάζει σαν να θέλουμε να πιστέψουμε ότι η επιτυχία είναι μια υπόθεση σχεδόν μεταφυσική, αποτέλεσμα έμφυτου ταλέντου, «καλών γονιδίων» ή κάποιας εθνικής ιδιοσυγκρασίας.
Έτσι αποφεύγουμε να δούμε τους πραγματικούς παράγοντες: ότι το ταλέντο από μόνο του δεν εγγυάται τίποτα χωρίς υποστήριξη, πόρους, σοβαρό mentoring, πρόσβαση σε χρηματοδότηση, ένα περιβάλλον που σέβεται τον χρόνο και τη φιλοδοξία του νέου επιστήμονα και επιχειρηματία. Ο ντετερμινισμός της «διάνοιας» αποκρύπτει ακριβώς αυτό που οφείλουμε να εξετάσουμε: τις συνθήκες που επιτρέπουν σε μια ιδέα να εξελιχθεί σε προϊόν, σε μια ομάδα να εξελιχθεί σε εταιρεία, σε μια φιλοδοξία να εξελιχθεί σε πραγματικότητα.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν σκέφτονται να επιστρέψουν. Είναι άλλο, πιο δύσκολο: τι πρέπει να αλλάξει, ώστε οι επόμενοι να μη χρειαστεί να φύγουν;
Σε αυτό το ερώτημα οι ιστορίες της σειράς #GreekTechFounders λειτουργούν αποκαλυπτικά. Η Ειρήνη, ο Νίκος, ο Γιώργος, ο Λεωνίδας, παρότι διαφορετικοί μεταξύ τους, μοιράζονται μια κοινή συνθήκη: όλοι έχουν περάσει από το UnternehmerTUM, το κέντρο καινοτομίας του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου – ένα είδος «θερμοκοιτίδας» για τεχνολογικά οράματα, όπου το 2024 ιδρύθηκαν πάνω από 100 startups. Ενώ την ίδια χρονιά στήριξε περισσότερες από 1.100 ομάδες νέων επιχειρηματιών.
Δεν είναι σύμπτωση ότι το UnternehmerTUM αναδείχθηκε για δύο συνεχόμενα έτη ως το κορυφαίο innovation hub της Ευρώπης από τους Financial Times. Ούτε είναι σύμπτωση ότι κανένα ελληνικό ή κυπριακό hub δεν βρέθηκε στο top-100. Το πρώτο κυπριακό εμφανίζεται στη θέση 104, το πρώτο ελληνικό στην 105η.
Ακόμα κι αν κανείς θέλει να αποφύγει τη σύγκριση με την ισχυρή Γερμανία, υπάρχουν κέντρα καινοτομίας από μικρότερες χώρες – την Πορτογαλία, την Κροατία, ακόμα και τη Βοσνία- Eρζεγοβίνη – που εμφανίζονται υψηλότερα.
Αυτές οι συγκρίσεις δεν στοχεύουν να μειώσουν. Στοχεύουν να αναδείξουν τη διαφορά. Στο Μόναχο η διαδρομή είναι ενιαία: στο MakerSpace οι ιδέες γίνονται πρωτότυπα, στα venture labs συναντούν χρηματοδότηση, στις συνεργασίες με τη βιομηχανία δοκιμάζονται στην πραγματικότητα. Αυτή η συνέχεια μειώνει δραστικά την απόσταση ανάμεσα στην έρευνα και στο προϊόν. Δεν υπόσχεται σε κανέναν ότι θα γίνει «unicorn». Υπόσχεται όμως ότι δεν θα χρειαστεί να ξεκινήσει μόνος, στο κενό.
Ένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν χρειάζεται να αντιγράψει το UnternehmerTUM σε κλίμακα, ούτε μπορεί, εφόσον ο προϋπολογισμός όλων των ελληνικών πανεπιστημίων για την τετραετία 2021/ 2024 δεν αγγίζει καν τον ετήσιο προϋπολογισμό του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Μονάχου.
Χρειάζεται όμως να υιοθετήσει τη λογική του: τη θεσμική δέσμευση ότι η τεχνολογική γνώση πρέπει να έχει δίοδο προς την αγορά, ότι οι ερευνητές και φοιτητές πρέπει όχι απλώς να «παράγουν ιδέες», αλλά να διατηρούν την πνευματική και οικονομική αξία όσων δημιουργούν, να έχουν ξεκάθαρα δικαιώματα επί των αποτελεσμάτων της δουλειάς τους και να επιβραβεύονται έμπρακτα, όταν αυτές οι ιδέες μετατρέπονται σε προϊόν, υπηρεσία ή επιχείρηση.
Ο συνιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της Mistral AI Άρτουρ Μενς
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόσφατη συμφωνία συνεργασίας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της Mistral AI αποτελεί ένα ρεαλιστικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η συμφωνία προβλέπει την εκπαίδευση Ελλήνων φοιτητών και αποφοίτων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου σε εξειδικευμένα προγράμματα της εταιρείας, προσφέροντας πρόσβαση σε τεχνογνωσία αιχμής. Θα ήταν όμως ακόμα ουσιαστικότερο αν δεν περιοριζόταν στην κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού, αλλά επεκτεινόταν στη σταθερή στήριξη του Κέντρου Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του ΕΜΠ.
Γιατί εκεί ακριβώς συναντιέται η ακαδημαϊκή δημιουργία με την οικονομική στρατηγική μιας χώρας: όταν οι ιδέες μπορούν να εξελιχθούν σε προϊόντα, σε υπηρεσίες, σε τεχνολογίες, τότε η προσέλκυση ξένων επενδύσεων παύει να αφορά μόνο τα ακίνητα ή τον τουρισμό: επενδύσεις που συχνά φέρνουν εισόδημα, αλλά όχι τεχνολογική πρόοδο. Και χωρίς την οποία καμία χώρα δεν μπορεί να αλλάξει την παραγωγική της βάση.
Η επιστροφή των «Ελλήνων του εξωτερικού» θα μπορούσε πράγματι να προσφέρει
σημαντική αξία σε αυτό. Αν θέλουμε όμως πραγματικά να σταματήσουμε το brain drain, πρέπει να πάψουμε να ρωτάμε αν θα «γυρίσουν πίσω» και να αρχίσουμε να χτίζουμε συνθήκες που δεν θα τους αναγκάζουν να φύγουν εξαρχής. Όταν πάψουμε να μιλάμε για «διαμάντια που έφυγαν» και αρχίσουμε να μιλάμε για οικοσυστήματα που μπορούν να κρατήσουν, να εξελίξουν και να πολλαπλασιάσουν αυτά τα «διαμάντια», τότε θα έχουμε πραγματικά ξεκινήσει από την σωστή αφετηρία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόσφατη συμφωνία συνεργασίας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της Mistral AI αποτελεί ένα ρεαλιστικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η συμφωνία προβλέπει την εκπαίδευση Ελλήνων φοιτητών και αποφοίτων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου σε εξειδικευμένα προγράμματα της εταιρείας, προσφέροντας πρόσβαση σε τεχνογνωσία αιχμής. Θα ήταν όμως ακόμα ουσιαστικότερο αν δεν περιοριζόταν στην κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού, αλλά επεκτεινόταν στη σταθερή στήριξη του Κέντρου Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του ΕΜΠ.
Γιατί εκεί ακριβώς συναντιέται η ακαδημαϊκή δημιουργία με την οικονομική στρατηγική μιας χώρας: όταν οι ιδέες μπορούν να εξελιχθούν σε προϊόντα, σε υπηρεσίες, σε τεχνολογίες, τότε η προσέλκυση ξένων επενδύσεων παύει να αφορά μόνο τα ακίνητα ή τον τουρισμό: επενδύσεις που συχνά φέρνουν εισόδημα, αλλά όχι τεχνολογική πρόοδο. Και χωρίς την οποία καμία χώρα δεν μπορεί να αλλάξει την παραγωγική της βάση.
Η επιστροφή των «Ελλήνων του εξωτερικού» θα μπορούσε πράγματι να προσφέρει
σημαντική αξία σε αυτό. Αν θέλουμε όμως πραγματικά να σταματήσουμε το brain drain, πρέπει να πάψουμε να ρωτάμε αν θα «γυρίσουν πίσω» και να αρχίσουμε να χτίζουμε συνθήκες που δεν θα τους αναγκάζουν να φύγουν εξαρχής. Όταν πάψουμε να μιλάμε για «διαμάντια που έφυγαν» και αρχίσουμε να μιλάμε για οικοσυστήματα που μπορούν να κρατήσουν, να εξελίξουν και να πολλαπλασιάσουν αυτά τα «διαμάντια», τότε θα έχουμε πραγματικά ξεκινήσει από την σωστή αφετηρία.
Ευθύμης Αγγελούδης -D.W
Tags
ΕΥΡΩΠΗ