Κληρονομούμενες αμφιβληστροειδοπάθειες: Από την μοριακή διάγνωση στην θεραπεία

Η γενετική διάγνωση της πρώτης ασθενούς με κληρονομούμενη αμφιβληστροειδοπάθεια, που υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση σε δημόσιο νοσοκομείο της χώρας μας, στις 15 Σεπτεμβρίου 2022, με σκοπό τη γονιδιακή θεραπεία, είχε πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο 2021, σε Κέντρο Οφθαλμικής Γενετικής. 

Σύμφωνα με την Δρ Σμαράγδα Καμακάρη, MSc, PhD Ιατρική-Μοριακή Γενετίστρια, διδάκτορα του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας Λονδίνου, UCL, Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία ασχολείται από το 2003 με τη γενετική διάγνωση και συμβουλευτική των Ελλήνων ασθενών με κληρονομικές οφθαλμικές παθήσεις, κατά τον έλεγχο διαπιστώθηκε ότι η συγκεκριμένη ασθενής πληρούσε τα κριτήρια της μόνης τρέχουσας εγκεκριμένης γονιδιακής θεραπείας, αφού από τη γενετική της διάγνωση προέκυψε ότι φέρει δύο παθογόνες γενετικές παραλλαγές στα δύο αντίγραφα του γονιδίου RPE65. Το γονίδιο RPE65, που είναι ένα από τα 80, περίπου, γονίδια που έχουν ταυτοποιηθεί ως υπεύθυνα για την μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (ομάδα μονογονιδιακών παθήσεων), υπαγορεύει την παραγωγή ενός πολύ βασικού ενζύμου της οπτικής οδού και αποτελεί γονίδιο-στόχο, από τα τέλη της δεκαετίας του '90, για τη γονιδιακή θεραπεία της συγγενούς αμαύρωσης κατά Leber τύπου 2 (LCA2) και της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας τύπου 20 (RP20). 

Η θεραπεία συνίσταται στην υπαμφιβληστροειδική χορήγηση αδενοσυσχετιζόμενου ιού (Adeno-Associated Virus, AAV), ο οποίος χρησιμοποιείται ως όχημα για την μεταφορά του υγιούς αντιγράφου του πάσχοντος γονιδίου στα κατάλληλα αμφιβληστροειδικά κύτταρα χωρίς ενσωμάτωση στο γονιδίωμα τους (γονιδιακή ενίσχυση). Στην παρούσα φάση είναι η μόνη εγκεκριμένη από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ, το 2017, και από τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA), το 2018.

   Προετοιμασία του ασθενούς

   Η προετοιμασία που εξασφάλισε την ετοιμότητα της ασθενούς για τη χειρουργική επέμβαση, συμπεριέλαβε τα παρακάτω στάδια, σύμφωνα με την κ. Καμακάρη:

   -την αναζήτηση από την ίδια της γενετικής της διάγνωσης

    -τη γενετική συμβουλευτική προς αυτήν, πριν την γενετική ανάλυση

    -τη γενετική ανάλυση

    -την ορθή και ολοκληρωμένη ερμηνεία του γενετικού της αποτελέσματος

    -την επικοινωνία των αποτελεσμάτων στην ασθενή, ώστε να κατανοήσει πλήρως τη σημασία του συγκεκριμένου γενετικού αποτελέσματος

    -τη στοχευμένη γενετική ανάλυση των μη πασχόντων γονέων της, ώστε να τεκμηριωθεί η φορεία της παθογόνου γενετικής παραλλαγής

    -την καθοδήγηση της ασθενούς βήμα-βήμα, μετά από την επικοινωνία με ειδικούς οφθαλμιάτρους, προκειμένου να υποβληθεί στις απαραίτητες ορθές κλινικές εξετάσεις, ώστε να προσδιορισθεί ότι, εκτός από υποψήφια, ήταν και κλινικά κατάλληλη για την γονιδιακή θεραπεία.

   Τέλος, παρασχέθηκε ακριβής και σαφής ενημέρωση στην ιατρική ομάδα της Πιστοποιημένης Πανεπιστημιακής Κλινικής του δημόσιου νοσοκομείου, η οποία προχώρησε στη χειρουργική επέμβαση.

   Από τον όλο χειρισμό του περιστατικού, αναφέρει η κ. Καμακάρη, γίνεται φανερή η ουσία και η διαδικασία της ιατρικής ακριβείας, δηλαδή η πρόληψη και αντιμετώπιση των νοσημάτων που λαμβάνει υπόψη τη γονιδιακή μοναδικότητα κάθε ατόμου.

   Οκτώ ακόμη ασθενείς με προσβεβλημένο το ίδιο γονίδιο

    Υπάρχουν ακόμα 8 ασθενείς με προσβεβλημένο το ίδιο γονίδιο στην in house βάση γενετικών αιτίων των Ελλήνων αμφιβληστροειδοπαθών. Ο εντοπισμός τους δεν αποτέλεσε συμπτωματικό ή συγκυριακό γεγονός, σημειώνει η κ. Καμακάρη. Όπως αναφέρει, υπήρξε το αποτέλεσμα ενός μακροχρόνιου αγώνα, που δόθηκε από τους μοριακούς γενετιστές, αλλά και από οφθαλμιάτρους, που έχουν στηρίξει την προσπάθεια για την καθιέρωση της Γενετικής Οφθαλμολογίας στην Ελλάδα την τελευταία εικοσαετία. Είναι ευτύχημα, προσθέτει, ότι η χώρα μας διαθέτει πλέον και πιστοποιημένο κέντρο για τη χορήγηση της γονιδιακής θεραπείας.

   «Τα επιτεύγματα που αφορούν στην ιατρική ακριβείας είναι απόρροια των συνεργασιών μεταξύ μοριακών και κλινικών εμπειρογνωμόνων και διεπιστημονικής συνεργασίας γενικότερα. Οι μοριακές διαγνωστικές προσεγγίσεις επιτρέπουν να αναγνωριστούν οι ασθενείς που θα ωφεληθούν περισσότερο από τη συγκεκριμένη θεραπεία, καθοδηγούν και προωθούν τη "στοχεύουσα θεραπεία". Ο μοριακός έλεγχος για τον εντοπισμό του πάσχοντος γονιδίου αποτελεί μια ξεχωριστή επιστημονική οντότητα, προηγείται της θεραπείας και αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για να εντοπιστεί ο κατάλληλος ασθενής για να υποβληθεί σ΄αυτήν.

   Ακολουθούν και άλλα γονίδια προς θεραπεία και οι ασθενείς μας είναι γενετικά ταυτοποιημένοι και έτοιμοι από καιρό. Το γεγονός της γονιδιακής θεραπείας είναι η επαναστατική αρχή ενός νέου δρόμου αντιμετώπισης των κληρονομικών αμφιβληστροειδοπαθειών - και όχι μόνον», καταλήγει η κ. Καμακάρη.