O άγγλος περιηγητής Τόμας Σμαρτ Χιουζ, (1786 - 1847) που επισκέφθηκε τα Γιάννινα το 1813, γράφει: «Απέναντι ακριβώς από το κάστρο των Ιωαννίνων και κοντά στους πρόποδες του Μιτσικελιού βρίσκεται ένα μικρό βραχώδες νησί. Σ' αυτό υπάρχουν περίπου 200 κατοικίες που έχουν να παρουσιάσουν τη μεγαλύτερη καθαριότητα που έχω δει σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Τα σπίτια του νησιού είναι καλοκτισμένα, οι δρόμοι του καθαροί, οι εκκλησίες του όμορφες και οι κάτοικοί του πολύ φιλόπονοι. Το νησί ανήκει στην εξουσία του Μουχτάρ Πασά, αλλά ο βεζίρης έχει ένα μικρό σεράι και διατηρεί ένα κοπάδι από κόκκινα ελάφια που προσθέτουν μία επί πλέον γραφικότητα στη φυσική ομορφιά. Επτά μοναστήρια βρίσκονται σε διάφορα σημεία του νησιού. Συχνά χρησιμοποιούνται ως τόπος περιορισμού των πολιτικών κρατουμένων κι' αν οι τοίχοι τους μπορούσαν να μιλήσουν θα είχαν να διηγηθούν τραγικές ιστορίες αίματος και δακρύων».
Και συνεχίζει ο περιηγητής: «Οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνται κυρίως με το ψάρεμα και εφοδιάζουν με ψάρια την πόλη αφού αυτά υπάρχουν σε αφθονία στη λίμνη. Τα πιο νόστιμα, που μάλιστα μας προσέφεραν στο τραπέζι, ονομάζονται «μαρίτσια» και «τυλιάνοι», που φθάνουν, μερικές φορές, σε βάρος τις έξη ή και επτά οκάδες. Ψαρεύουν ακόμα ένα είδος μαρίδας, που βρίσκεται σε τεράστιες ποσότητες, και λέγεται «τσίμα», ένα πολύ μικρό ψάρι που πέντε από αυτά μόλις ζυγίζουν μία ουγκιά. Οι νησιώτες θεωρούν τις τσίμες πολύ βλαβερές γιατί εισέρχονται στους καλαμώνες και τρώγουν τα αυγά των μεγάλων ψαριών. Τα χέλια της λίμνης είναι φημισμένα και ζυγίζουν δύο ή και τρεις οκάδες. Την άνοιξη η σάρκα τους δεν τρώγεται και λένε ότι είναι δηλητηριώδη, επειδή είναι η περίοδος της αναπαραγωγής».
Το νησί των Ιωαννίνων είναι το μοναδικό νησί στην Ελλάδα που δεν έχει όνομα, αλλά και το μόνο λιμναίο που κατοικείται. Στις αρχές του 20ου αιώνα δεν υπήρχε το δάσος που σήμερα το καλύπτει σχεδόν ολόκληρο. Η αναδάσωσή του όπως και όλων των λόφων που περιβάλλουν τα Γιάννενα, πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1936 – 1940».
Ο διάσημος γάλλος ζωγράφος και περιηγητής Λουί Ντυπρέ (1789 - 1837) όταν επισκέφτηκε τα Γιάννινα το 1819 έγραψε στο οδοιπορικό του: «Κατέβηκα στη λίμνη, ανακάλυψα στο μικρό νησί ένα όμορφο χωριό με επτά ωραία μοναστήρια. Αυτό το νησάκι βρίσκεται ακριβώς απέναντι από ένα ακρωτήρι στο ανατολικό άκρο του βουνού 'Πατκοράς'. Συνεπαρμένο το βλέμμα μου αντικρίζει, γύρω - γύρω, πότε τις βάρκες των ψαράδων και πότε τα άγρια πουλιά, που μου έδιναν καινούργιες εμπνεύσεις για το ζωγραφικό μου πίνακα. Απέραντη θλίψη με κατέκλυσε γιατί θα έχανα, φεύγοντας, αυτή τη συναρπαστική γοητεία από την οποία είχα εμποτιστεί για να αποδώσω όσο καλλίτερα γίνεται, στον πίνακά μου το τοπίο».
O άγγλος γιατρός και ζωγράφος σερ Χένρυ Χόλλαντ (1788 - 1873) που έμεινε αρκετό καιρό στα Γιάννινα το 1812 γράφει: «Η λίμνη των Ιωαννίνων βρίθει από ψάρια, από τα οποία τα χέλια είναι αξιόλογα λόγω του μεγάλου τους μεγέθους. ψαρεύονται επίσης εξαιρετικοί κυπρίνοι. Οι όχθες της και τα γύρω βουνά είναι καταφύγιο πολλών αρπακτικών ορνέων. Ο αετός με την άσπρη ουρά (falco fulvus), ο ψαλδάρης, ο αιγυπτιακός γύπας (vultur percuopetrus) και άλλα είδη γυπών, ο φαλακροκόρακας (pelicanus corbo), ο γερανός (ardea virgo et alba) και αρκετές ποικιλίες του γένους anas, είναι από τα πιο αξιόλογα πουλιά που απαντώνται στην περιοχή. Οι αγριόπαπιες που υπάρχουν στην λίμνη προσφέρουν εξαίρετο θήραμα και διαρκώς συναντάς βάρκες με κυνηγούς. Οι πιο κοινές βάρκες είναι τα μονόξυλα φτιαγμένα από ατόφιο ξύλο».
Η ΝΤΡΑΜΠΑΤΟΒΑ
Για την Ντρμπάτοβα γράφτηκε:
Η Ντραμπάτοβα είναι από τις μεγαλύτερες πηγές της λίμνης των Ιωαννίνων. Η πηγή αναβλύζει κάτω από έναν τεράστιο βράχο στους πρόποδες του Μιτσικελίου, σχηματίζοντας ένα μεγάλο κοίλωμα στο εσωτερικό του.
Κανένας όμως δεν είχε εισχωρήσει μέσα στο κοίλωμα αυτό, μέχρι που την επισκέφτηκε ο Αλή Πασάς. Έτυχε σε εποχή ανομβρίας, οπότε η στάθμη των νερών είχε χαμηλώσει, πλησίασε κάτω από το βράχο και προσπάθησε να διακρίνει τι υπήρχε μέσα και κάτω από αυτόν.
Όμως επικρατούσε βαθύ σκοτάδι και δεν μπόρεσε να διακρίνει τίποτα.
Τότε διέταξε τον τσοχαντάρη του να ξεντυθεί και να μπει μέσα, για να διερευνήσει το βαθούλωμα. Τρέμοντας εκείνος ολόκληρος μπροστά στη θέα της σπηλιάς δίσταζε να εκτελέσει την εντολή. Τότε ο Αλής αγριεμένος έβγαλε το μαχαίρι του και απειλώντας τον του είπε: " Ή έμπα ωρέ παλιάραπε ή σου κόβω την κόκα (κεφάλι)".
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα για το δύστυχο αράπη. Προκειμένου όμως να χάσει το κεφάλι του προτίμησε να μπει. Τρέμοντας ολόκληρος ξαναβγήκε μετά από λίγο και είπε στον Αλή: "Κόψε με καλύτερα, Πασά μου, παρά να με βάλεις σε αυτή τη μαύρη κόλαση".
Η Ντραμπάτοβα η προέλευση της ονομασίας είναι σλαβική) ή Κρυονέρι, ήταν πάντοτε προσφιλής τόπος αναψυχής των κατοίκων των Ιωαννίνων και τις Κυριακές τα καφενεία της γέμιζαν από κόσμο. Φεύγοντας οι επισκέπτες γέμιζαν και τα δοχεία τους με το γάργαρο και καθαρό νερό που ανάβλυζε από την πηγή της.
Μετά από μακρά περίοδο στερέματος η πηγή αυτή άρχισε πάλι να τρέχει, προς μεγάλη τέρψη των γιαννιωτών.
